Btn mobile menu gray

Hoe zie jij de maan?

De maan heeft vanuit de aarde vele gezichten. Soms zie je maar een kleine sikkel, dan weer zie je de hele maan, of zie je haar helemaal niet. Hoe zit dat precies? Met dit eenvoudige proefje kun je je eigen model van de maan maken. Hiermee kun je de maanfasen tijdens de baan om de aarde zichtbaar maken. 

Zoals de aarde om de zon draait, zo draait de maan om de aarde. Hoewel de maan zelf geen licht uitzendt, kun je de maan als het helder is wel zien. Dat komt omdat de zon de maan verlicht. Het is als het ware een grote spiegel die zonlicht terugkaatst naar de aarde.

De maan gezien vanaf de aarde

Figuur 1: De maan Bron: NASA, Unsplash.

De zon verlicht alleen het gedeelte van de aarde en de maan dat naar de zon toe gekeerd is. Het tijdstip, jouw positie op aarde en de positie van de maan bepalen samen hoe je de maan op elk moment ziet.

Baan maan om de aarde

Figuur 2: De maan draait in 29,5 dagen (ongeveer een maand) één rondje om de aarde. Bron: ESA.

De maan doorloopt tijdens zijn baan om de aarde verschillende fasen. Je noemt de maanfasen ook wel ‘schijngestalten’, omdat de maan zich steeds op een andere manier aan ons toont. In figuur 3 zie je alle fasen met hun naam.

 
  Vorm   Naam maanfase
 Nieuwe maan   Nieuwe maan
 Wassende, sikkelvormige maan   Wassende, sikkelvormige maan
  (of jonge maansikkel)
 Eerste kwartier   Eerste kwartier
 Wassende maan   Wassende maan
 Volle maan   Volle maan
 Krimpende maan   Krimpende of afnemende maan
 Laatste kwartier   Laatste kwartier
 Krimpende, sikkelvormige maan   Krimpende, sikkelvormige maan
   (of asgrauwe maan)
 Nieuwe maan   Nieuwe maan

Figuur 3: De verschillende maanfasen gezien vanaf het noordelijk halfrond. Bron afbeeldingen: Wikimedia.

Hoe komt het dat je de maan steeds anders ziet? Dat kun je begrijpen door je eigen model te maken van de maan die beschenen wordt door de zon. Je maakt dit model met een schoenendoos, een bolletje en een lamp. Zo kun je goed zien hoe je de maan ziet in de verschillende fasen.

Benodigdheden

  • Vel papier (A4)
  • Schoenendoos
  • Piepschuimbolletje ter grootte van een pingpongballetje (doorsnede 4 cm)
  • Zaklamp met smalle opening
  • Mesje
  • Stevig zwart draadje (ijzergaren)
  • Kopspeld
  • Zwarte verf
  • 50 eurocent muntje
  • Stift
  • Plakband 

Wat moet je doen?

Maanmodel maken

  • Verf de binnenkant van de schoenendoos (ook de deksel) zwart. Zorg dat deze droog is voordat je verdergaat.
  • Maak het zwarte draadje vast aan de kopspeld en prik de kopspeld in het piepschuimbolletje.
  • Meet op de bovenkant van de deksel waar het midden van de doos is.
  • Prik een klein gaatje in het midden van de deksel.
  • Haal hier de draad van onderaf doorheen en plak de draad bovenop de deksel vast met een plakbandje, zodat het bolletje halverwege de doos hangt.
  • Bepaal het midden van het vel papier. Teken met een liniaal een loodrechte lijn op de zijkant van je vel en een lijn loodrecht op de boven en onderkant.
  • Teken nu een lijn op 45 graden tussen de twee lijnen.
  • Leg het papier op de bovenkant van je doos met het midden van het vel op het midden van de doos en geef nu op de zijkant van je doos (of de zijkant van de deksel) aan waar de lijnen van je A4’tje de rand van de deksel kruisen. (Je kunt de lijnen ook direct op de deksel van de schoenendoos tekenen).
  • Trek verticale lijnen vanuit deze punten naar beneden.
  • Teken met 50 eurocent muntjes cirkels op deze lijnen op de helft van de hoogte van de doos.
  • Snijdt de cirkels voorzichtig uit met een mesje. Er zitten nu rondom de doos acht gaten.
  • Hang voor elk gat een zwart papiertje dat alleen aan de bovenkant met een plakbandje vastzit.
  • Pas het gat aan één van de smalle zijdes eventueel aan, zodat de zaklamp in de doos kan schijnen.

Maakproces model maan 

Figuur 4: Foto’s van het maken van de doos. Piepschuimbolletje met kopspeld en zwarte draad (1), aftekenen plek voor maken gaten (2), model met alle gaten en de 'maan' (3), model waarbij gaten afgeschermd zijn (4). Bron: Sciencespace.nl.

Aan de slag

  • Zet je model zo neer dat je er aan alle kanten goed bij kunt
  • Schijn nu met de zaklamp (de zon) door een gat aan de smalle kant van de doos op het witte piepschuimbolletje (de maan)
  • Kijk nu door de verschillende openingen in de doos. Herken je de verschillende maanfasen?

 Zichtbare maanfasen model van de maan

Figuur 5: Dit is wat je ziet als je in de doos kijkt: de wassende, sikkelvormige maan (1), eerste kwartier (2), wassende maan (3), krimpende maan (4), laatste kwartier (5), krimpende, sikkelvormige maan (6). Bron: Sciencespace.

Wat gebeurt er?

In je model zijn de afmetingen en verhoudingen van afstanden natuurlijk niet zoals in het echt. Maar het geeft wel een goede indruk hoe het komt dat je steeds een ander deel van de maan ziet. De maan draait in 29,5 dagen – ongeveer een maand – om de aarde. In de volgende animatie zie je heel mooi hoe de zon de maan verlicht terwijl deze rondjes draait om de aarde. Ook zie je hier welk deel van de maan je op elk moment ziet vanuit onze positie op aarde.

Figuur 6: Animatie van de maan die om de aarde heen draait, waarbij je de verschillende maanfasen ziet. Bron: Frank Deboosere, YouTube.

In figuur 7 zie je alle maanfasen nog eens duidelijk op een rijtje. In het midden staat de aarde. Je kijkt hier van bovenaf op, op de Noordpool. Hieromheen, in de binnenste ring, zie je de verschillende posities van de maan ten opzichte van de aarde. Je ziet dat steeds de helft van de maan verlicht is door de zon. In de buitenste ring zie je hoe de maan er dan uitziet vanaf de aarde.

Maanfasen

Figuur 7: De verschillende posities van de maan ten opzichte van de aarde tijdens zijn baan om de aarde en de bijbehorende maanfasen. Bron: Sciencespace.nl.

Het plaatje van figuur 7 is wel wat vereenvoudigd. In werkelijkheid is de baan van de maan om de aarde geen mooie cirkel, maar een ellips. De afstand tot de maan varieert daardoor een beetje. Daarom zie je de maan ook wat groter en kleiner worden.

Zichtbaarheid maan in baan om de aarde

Figuur 8: Hier zie je de schijngestalten van de maan tijdens zijn baan om de aarde. Bron: Wikimedia.

Als je naar de volle maan in figuur 7 kijkt, vraag je je misschien af of de maan als deze achter de aarde langs draait niet in de schaduw van de aarde ligt. Meestal is dat echter niet het geval, het gebeurt alleen bij een maansverduistering. Het vlak waarin de maan om de aarde draait, ligt namelijk een beetje gekanteld. Daardoor valt er toch licht op de maan als deze achter de aarde langs draait.

Wil je in je model ook de volle maan zien? Dan moet je naast het gaatje voor de zaklamp nog een kijkgaatje maken. Je ziet dan wat je ook ziet bij volle maan. Kijk je door het gaatje in de zijkant van de doos recht tegenover de kant waar je met de zaklamp in schijnt? Dan zie je wat je ook zou zien bij een maansverduistering.

Wil je weten hoe de maan er vandaag uitziet? Bekijk dan de actuele maandstanden.