In de supermarkt zie je soms een kassameisje een biljet van 50 euro door een apparaatje halen. Daarmee controleert zij of het wel echt geld is. In sommige winkels houden ze het geld onder een speciale lamp om zo te controleren of het geld niet vals is. Ons geld is op een aantal manieren beschermd tegen valsemunters. Een van die manieren is met behulp van een chemisch stofje.
Een speciale lamp
Sommige stoffen geven licht als je er met een speciale lamp op schijnt. Deze speciale lamp geeft UV-licht af. UV-licht heeft heel veel energie. Sommige stoffen reageren op die hoge energie door licht te gaan geven. Dit is nuttig voor bijvoorbeeld de bescherming van geld, maar ook gewoon heel leuk om te zien. Denk maar eens aan wat er gebeurt als je in de disco bent en je hebt een wit of felgeel shirt aan. In sommige discotheken hebben ze blacklight, een soort UV licht. Je witte of felgele kleren gaan dan opeens licht geven! Deze manier van licht geven heet fluoresceren.
Een briefje van 50 euro onder de UV-lamp
Breeklichtjes
Als je de UV-lamp weg haalt, dan geeft de stof meteen geen licht meer. Net als wanneer de blacklight-lamp in de disco uit gaat, dan geven je witte veters ook opeens geen licht meer. Er zijn stoffen die wel licht blijven geven, ook als er geen lamp op schijnt. Dit heet fosforesceren. Stoffen die fosforesceren, doen dat niet alleen als er UV-licht op schijnt. Sommige stoffen doen dat door een reactie. De reactie zorgt ervoor dat de moleculen zo veel energie krijgen dat ze die energie kwijt moeten raken door heel lang licht te geven. Een voorbeeld dat je misschien wel kent is het breeklichtje. Dat zijn plastic staven die je moet buigen. Door het buigen, breekt er een glazen staafje in het binnenste van het plastic waardoor er twee stoffen gaan reageren en het breeklichtje licht gaat geven. Je hebt het vast wel eens gedaan bij een speciale gelegenheid, als het donker was. Misschien wel in de disco!
Breeklichtjes in actie
Fluorescerend op de operatietafel
Dat fluoresceren en fosforesceren vooral heel leuk is om te zien, weten jullie al lang. Dat het ook handig is om te kunnen zien of bankbiljetten wel echt zijn, is al een nuttige toepassing van fluorescentie. Maar er is nog een heel belangrijke manier waarop fluorescerende stoffen kunnen worden gebruikt. Sommige chirurgen moeten heel moeilijke operaties uitvoeren waarbij het heel moeilijk te zien welke stukken weefsel ziek zijn en weggehaald moeten worden, en welke stukken weefsel juist gezond zijn en mogen blijven. Om de dokters een handje te helpen, zijn er fluorescerende stoffen gevonden die in het zieke weefsel gaan zitten. De patiënt moet dan een drankje drinken waar die stoffen in zitten. Via het bloed komen deze stoffen vervolgens terecht op de plek waar de ziekte zit. De dokter opereert onder een UV-lamp en kan opeens wel goed zien welke stukken wel weggehaald mogen worden en welke niet. Zo redt fluorescentie ook nog mensenlevens.
Chirurgen voeren een operatie uit onder UV-licht
Wat een kwal!
Fluorescentie is niet iets wat wetenschappers bedacht hebben. In de natuur komt het ook voor. Bijvoorbeeld bij kwallen. Als je in Blijdorp in het Oceanium bent, dan kun je daar ook kwallen zien. Deze kwallen zijn heel bijzonder, omdat ze licht geven als er UV-licht op ze valt. Ze schijnen in Blijdorp dan ook met blacklight in het aquarium van de kwallen, zodat je dat heel mooi kan zien.Niet alleen kwallen kunnen fluoresceren. Andere zeedieren, vooral zeedieren die heel diep in de oceanen wonen, kunnen ook fluoresceren. Dit doen zij alleen niet onder UV-licht, maar met een chemische reactie die ze zelf in hun lichaam maken. Hierdoor geven ze niet alleen blauw licht, maar ook andere kleuren zoals oranje, roze en geel. Ze zorgen met zijn allen voor een echte onderwaterdisco!Buiten zeedieren is er ook een landdier dat kan fluoresceren. In de woestijn leven schorpioenen die kunnen fluoresceren. Ze doen dit om te kijken of het al nacht is, want dan pas is het veilig om naar buiten te komen. Ze geven daarbij een groene kleur.
Met deze belichting ziet een kwal er zelfs mooi uit
Doe-het-zelf fluorescentie
Fluoresceren en fosforesceren zijn twee vormen van reacties met licht. Reacties met licht kunnen heel nuttig zijn voor dieren, voor mensen en voor bescherming van bijvoorbeeld geld. Maar het is vooral leuk en mooi om te zien. Naast breeklichtjes en blacklight zijn er ook andere fluorescerende dingen in de winkels, zoals fluorescerende inkt, fluorescerende nagellak en fluorescerende haarverf. Het is heel leuk en makkelijk om zelf experimentjes te doen met fluorescerende dingen. Je kan tegenwoordig op internet heel goedkoop een blacklight-zaklantaarn kopen. Wie weet wat je allemaal ontdekt als je daar mee in de rondte gaat schijnen.Probeer maar eens de flessen tonic in de supermarkt!