Iedereen slaapt, maar niet voor iedereen duurt de slaap even lang. Als pasgeboren baby sliep je bijna heel de dag en nu heb je aan negen uur genoeg. De slaapduur hangt niet alleen af van de leeftijd, maar ook van de tijd en mogelijkheden die er zijn om te slapen. Een koe die het liefst de hele dag door graast, slaapt bijvoorbeeld slechts twintig minuten per dag. Ook de manier waarop we slapen verschilt van soort tot soort. Terwijl mensen met beide hersenhelften tegelijkertijd slapen, slapen dolfijnen met één hersenhelft per keer zodat ze kunnen uitkijken naar mogelijk gevaar en op tijd adem kunnen halen. Ook de gierzwaluw slaapt afwisselend met zijn hersenhelften en komt gemiddeld maar één keer in de drie jaar aan de grond. Hoe verschillend slaapprocessen voor dieren ook zijn, alle diersoorten hebben slaap nodig. Wat is slaap, wat gebeurt er wanneer we slapen en wat is de functie van slaap?
We kunnen niet zonder slaap
Na een lange schooldag met veel indrukken, huiswerk en sportactiviteiten snak je ’s avonds gapend naar je bed en wanneer je er de volgende ochtend weer uitstapt, voel je je als herboren. Hoe komt het dat een goede nachtrust zoveel goeds doet?Tijdens het slapen verbruikt je lichaam geen energie om te praten, om moeilijke wiskundesommen te maken of om te bewegen. Alle energie gaat naar het opbouwen of herstellen van je lichaam. Hierbij worden er nieuwe cellen aangemaakt om wonden te helen of om te groeien. Slaap is ook nodig om jezelf emotioneel weer op te laden. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat mensen die gedurende lange tijd wakker worden gehouden, emotioneel labiel worden. Dit kunnen we als volgt verklaren. Droom je wel eens over gebeurtenissen van de vorige dag die een emotionele lading voor je hadden? Dromen zijn blijkbaar nodig om emoties van de dag te verwerken. Niet alleen emoties, maar ook informatie wordt tijdens je slaap verwerkt. Hierbij verplaatst alles zich wat die dag relevant genoeg was om te onthouden van je korte termijn geheugen naar je lange termijn geheugen. Dit noemen we consolidatie.
Schilderij van Albert Anker.
Dag-nacht-ritme
Veel zaken in de wereld verlopen met een bepaald ritme. Denk bijvoorbeeld aan de zee en zijn eb en vloed, aan de schoolbel die elke vijftig minuten het begin van een nieuwe les aankondigt of aan de zon die elke dag één keer opkomt. Het laatste ritme noemen we een circadiaan ritme, of met andere woorden: 24 uur durende ritmes. Jouw slaapritme is ook een voorbeeld van zo’n circadiaan ritme. Dit komt doordat we in onze hersenen een biologische klok hebben die ons ‘s avonds zegt dat het tijd is om te slapen en ons ‘s ochtends weer wekt. De biologische klok komt in moeilijkheden wanneer volwassenen switchen tussen dag- en nachtdiensten of wanneer je vliegt naar een land met een geheel andere tijdszone. De biologische klok heeft dan enkele dagen nodig om zich opnieuw in te stellen. Constante veranderingen in het dag-nacht ritme kan leiden tot slechte lichamelijke of geestelijke gezondheid.
Slaapcyclus
Eenmaal in slaap gekomen is er nog een ander ritme dat onze slaap regelt; het zogenaamde ultradiaan ritme. Dit duurt anderhalf uur en wordt ongeveer vijf keer doorlopen waarbij verschillende slaapfases voorbij komen. Er zijn grof gezegd twee slaapfases van elkaar te onderscheiden; de non-REM- en de REM-slaap. Aan het begin van je nachtrust heb je vooral veel non-REM-slaap en aan het einde van je rust heb je vooral veel REM-slaap. De gehele cyclus duurt nog altijd anderhalf uur. Bij het doorlopen van één cyclus kom je eerst in de non-REM-fase. Deze fase kenmerkt zich door een aantal lichamelijke eigenschappen. De ogen maken rollende bewegingen in de oogkassen en de ademhaling en hartslag zijn langzaam. Ook zijn de lichaamstemperatuur en bloeddruk verlaagd. Vervolgens komt de REM-slaap. REM staat voor rapid eye movements en wordt dus gekenmerkt door ogen die snelle, bijna trillende bewegingen maken in hun kassen. Tijdens de REM-slaap zijn de ademhaling en hartslag onregelmatig en wordt de lichaamstemperatuur aangepast aan de omgeving. Er is nog wat bijzonders aan de hand; tijdens de REM-slaap is spierspanning totaal afwezig. Met andere woorden, het lichaam is tijdens de REM-slaap verlamd. Misschien heb je deze verlamming zelf al eens gemerkt wanneer je tijdens je slaap plotseling werd gewekt door een harde knal?
Ook dieren slapen. Afbeelding: wikipedia, Reggaeman.
Dromen in de slaapfases
Niet alleen de lichamelijke eigenschappen, maar ook de dromen verschillen tijdens de verschillende slaapfases.Eerder schreven we al dat dromen wellicht een rol spelen bij het verwerken van emotionele gebeurtenissen. Tijdens de non-REM-slaap zijn dromen moeilijker en minder levendig na te vertellen dan tijdens de REM-slaap. Dit is onderzocht door proefpersonen tijdens de non-REM- en de REM-slaap te wekken en hen te vragen naar de droom die ze hadden. Uit dit onderzoek bleek dat dromen tijdens de REM-slaap erg complex zijn met bizarre gedachten en emoties die net als een film naverteld kunnen worden.
Slapen is niet saai
Ben jij iemand die ‘s avonds laat het liefst nog een paar uur achter de computer zit? Denk dan even terug aan deze tekst. Slapen is misschien niet zo spannend als je computerspel, maar het is wel nodig. Je lichaam wordt weer hersteld, Je emoties worden verwerkt en de belangrijke dingen die je die dag hebt geleerd worden goed in je geheugen gegrift. En dat alles, terwijl je films kijkt in je slaap.